W październiku br Archeolodzy z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego prowadzili badania wykopaliskowe na terenie XIX-wiecznej huty szkła, należącej niegdyś do majątku w Osiekach Lęborskich. Drugi, tegoroczny sezon badań dostarczył nowych, cennych informacji na temat funkcjonowania huty i jej historii w XIX i na początku XX w. Są to jedyne archeologiczne badania hut szkła na terenie Pomorza, których wyniki przyczyniają się do odtworzenia historii i sposobów produkcji szklarskiej w Polsce. Huta ta jest jedną z nielicznych nowożytnych hut, która nie została zniszczona w całości…

Badania wykopaliskowe, prowadzone pod kierunkiem Marcina Wagnera z Wydziału Archeologii UW rozpoczęły się w ubiegłym roku. Podczas pierwszego sezonu badań zostały wykonane badania nieinwazyjne we wschodniej części stanowiska, niedaleko zabudowań bazy harcerzy. Pozwoliły one ustalić 15 anomalii występujących w terenie, które sugerują istnienie różnego typu konstrukcji, z których część była związana z produkcją szkła. Stare niemieckie mapy wskazują w tym miejscu pozostałości tzw. starej huty lub pieca, którego fragment kamienno-ceglanej konstrukcji udało się odsłonić archeologom dopiero w tym roku.

Odkrycia z pierwszego sezonu badań archeologicznych

Badania wykopaliskowe w 2023 roku skupione były przede wszystkim na wyeksplorowaniu wapiennika, w którym przygotowywano wapno palone dodawane do masy szklarskiej oraz odsłonięciu jednego z piecy szklarskich. Odsłonięte fragmenty prostokątnego pieca wykonanego z cegieł szamotowych i kamieni, łączonych gliną, wskazują, że masę szklaną przygotowywano w dużych donicach, ustawionych w jego wnętrzu. Udało się odkryć także kilka ceramicznych i kamiennych form do produkcji butelek do wina. Takie butelki zostały znalezione podczas wykopalisk na terenie Pucka i Gdańska. Niektóre z nich posiadały tzw. plakietkę znamionową, czyli prostokątny stempel umieszczony na opasce wykonanej z nitki szklanej, doklejonej poziomo tuż pod wylewem. Na stemplu odciśnięta jest nazwa „Ossecken”, wskazująca na produkcję tych szklanych pojemników w badanej hucie szkła. W hucie, oprócz produkcji butelek do wina, wytwarzano szyby okienne o charakterystycznym kształcie, wypukłym w środku. Do dziś można zobaczyć tego typu szyby w pałacu w Lublewie.

Najnowsze odkrycia

Podczas tegorocznych badań udało się odsłonić kolejny fragment pieca, przy którym hutnicy wydmuchiwali butelki. Tutaj znaleziono m.in. bardzo dużych rozmiarów żelazną łyżkę, związaną z produkcją szkła, kolejne narzędzia szklarskie, a także formy oraz fragmenty wytworzonych w hucie naczyń. W drugim wykopie odsłonięto kamienno-ceglaną konstrukcję, najprawdopodobniej związaną z produkcją szyb okiennych. Wykonywano je z ogromnych szklanych cylindrów, z których odcinano górną i dolną część, a następnie rozcinano. Poprzez ponowne ich podgrzanie możliwe było prostowanie i kształtowanie szyb wypukłych po środku. Duża ilość fragmentów szyb okiennych, znaleziona wewnątrz tej konstrukcji, wskazuje na tę właśnie funkcję pieca.

Kolejny wykop został założony na terenie tzw. „leśniczówki”, prostokątnego w planie mieszkalnego budynku na kamiennym fundamencie. Badania pozwoliły ustalić, iż jego ściany były zbudowane z cegieł wypalanych oraz w górnej części – cegieł suszonych. Świadczy to o wykonaniu ścian w tzw. technice muru pruskiego. Ściany wewnętrznych pomieszczeń były zaś ozdobione pięknymi wzorami

geometrycznymi, wykonanymi czerwonym, żółtawym i czarnym kolorem. W niektórych pomieszczeniach zachowała się drewniana podłoga, wykonana z długich desek ułożonych na poprzecznych legarach. Wejście do budynku znajdowało się od strony południowej, gdzie odsłonięto pozostałości schodów. Budynek był ogrzewany piecami kaflowymi, do których budowy użyto zdobionych kolorowym szkliwem kafli z kaflarni Fishera w Lęborku, oraz białych kafli sprowadzanych ze Szczecina. W zawalonych pomieszczeniach odkryto fragmenty porcelanowej zastawy zdobionej kobaltowym wzorem „Indische Blau”, charakterystycznym m.in. dla wałbrzyskich wyrobów z końca XIX i pocz. XX w., fragmenty majolikowej lampy, szklane butelki oraz szklanki.

Huta szkła w Osiekach Lęborskich funkcjonowała w latach 1806-1907, jednakże znaleziona bezpośrednio na podłodze jednego z pomieszczeń „leśniczówki” moneta o nominale 1 reichspfenniga z 1940 roku sugeruje, że zabudowania huty funkcjonowały do tego czasu i dopiero podczas wojennej zawieruchy uległy zniszczeniu. Może to także sugerować, iż pomimo sprzedaży w 1907 r. wyposażenia huty szkła do huty w Leśnicach pod Lęborkiem, istniała w tym miejscu incydentalna produkcja szklarska aż do czasów II wojny światowej.

Badania archeologiczne w Szklanej Hucie dostarczają cennych informacji na temat historii regionu i rozwoju produkcji szkła pomorskiego. Informacje dotyczące prezentacji wyników badań archeologicznych

Tekst i zdjęcia: Marcin Wagner, archeolog z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, badacz historii szkła, kierownik wykopalisk w Szklanej Hucie